Sigana mar Vallalar: Sigana mar ng’at mane oloyo tho.
Ang’o momiyo onego wasome weche ma ne okor? Historia mar adier mar ng’at ma ne oloyo tho. Ja sayans mar adier ma ne ofwenyo yo ma dhano nyalo dakgo ma ok otho. Ng’at ma nofwenyo sayans ma loko ringruok mar dhano obed ringruok ma ok tho. Ng’at ma noloko ringruok mar dhano obedo ringruok mar rieko. Ng’at ma ne onyisowa yo ma ne wanyalo dakgo ma ok watho. Ng’at ma ne oyudo adier mar Nyasaye ma ne odongo kendo nonyisowa ni en ang’o ma en kit Nyasaye ma ok tho kendo ni en kanye. Ng’at ma ne golo yie duto ma ok adier kendo penjo gik moko duto gi rieko marwa kendo noyudo rieko mar adier.
Nying ja sayans mar adier: Ramalingam Nying ma jogo mane ohero luonge go: Vallalar. Higa nyuol: 1823 Higa mar loko dendo obed dend ler: 1874 Kama nyuol: India, Chidambaram, Marudur. Gima osechopo: Ng’at ma nofwenyo ni dhano bende nyalo chopo e chal mar Nyasaye kendo ok otho, kendo ochopo e chalno. E piny India, e boma mar Tamil Nadu, e boma miluongo ni Marudhur, mantie kilomita piero ariyo nyandwat mar boma maduong' mar Chidambaram, Ramalingam miluongo ga Vallalar ne onyuol jumapil tarik 5 dwe mar apar higa mar 1823, saa auchiel gi ang'wen gi ang'ich otieno.
Nying wuon Valalar ne en Ramaya, to nying min ne en Chinamai. Baba Ramaiah ne en jatend kwan mar Marudhur kendo ne en japuonj mane puonjo nyithindo. Miyo Chinnammai ema rito ot kendo ne opidho nyithinde. Ramaia, wuon Vallalar, notho e dwe mar auchiel bang’ nyuolne. Miyo Chinnammai, ka paro somo kod kinde mabiro mar nyithinde, nodhi boma mar Chennai e piny India. Nyawad Vallalar maduong' ma iluongo ni Sabapathy nosomo e bwo Japuonj Sabapathy ma ja Kanchipuram. Ne odoko jalony ahinya e loso weche ma ng’ato nyalo ng’eyo. Ne otiyo gi pesa ma ne oyudo kuom dhi e chokruoge mondo orit joode. Sabapathi owuon ne oso owade matin Ramalingam. Bang'e, noore mondo osom e bwo japuonj mane osomo godo, Profesa Sabapathi mawuok e Kanchipuram.
Ramalingam mane odok Chennai kinde mang'eny ne olumo hekalu mar Kandasamy. Ne omor mar lamo Ruoth Murugan e Kandakottam. Ne oloso kendo owero wende ma wuoyo kuom Ruoth ka pod en rawera. Ramalingam, mane oknedhi sikul kata dak pacho, ne owang' gi owadgi maduong' Sabapathi. To Ramalingam ne okwinj owad mare maduong'. Kuom mano, Sabapathi nomiyo chiege Papathi Ammal chik matek mondo owe chiwo chiemo ne Ramalingam. Ramalingam, ka oyie gi kwayo mar owadgi maduong' mahero ahinya, nosingore ni obiro dong' e pacho kendo somo. Ramalingam nodak e od mamalo mar ot. Ka ok oting’o kinde mag chiemo, ne odong’ e otno e kinde mamoko kendo ne otimo kinda mar lamo Nyasaye. Odiechieng’ moro, e kiyo ma ne ni e wi ohinga, ne omor ahinya kendo ne owero wende, ka oyie ni Nyasaye ne onenore.
Owete maduong’, Sabapathi, ma ne ohero chiwo somo ewi weche mag miriambo, ne ok nyal chopo somo ma ne oyie mondo odhi nikech tuo. Omiyo, nokwayo owadgi matin Ramalingam mondo odhi kama ne itimone thumno kendo ower wende moko mondo ochul ne bedo mane ok onyal biro. Kaluwore gi wachno, Ramalingam nodhi kuno. E chieng'no, oganda mang'eny ne ochokore mar winjo lendo mar Sabapathi. Ramalingam ne owero wende moko kaka owadgi maduong' nonyise. Bang’ wachni, ji ma ne ochokore kuno ne osiko kuom kinde malach ni onego otimnegi puonj mar roho. Omiyo Ramalingam bende ne oyie. Leksonno ne otimore otieno matin ahinya. Ng’ato ka ng’ato ne obedo gi bwok kendo ne omor ahinya. Mae ne en somo mare mokwongo. Ne en gi higni 9 e kindeno.
Ramalingam ne ochako lamo ka en jahigni apar gi ariyo e boma mar Thiruvottriyur. Ne ohero wuotho nyaka Thiruvottriyur pile ka pile kowuok e kar pi mar pi abiriyo kama nodakie. Bang' ywak mar ji mang'eny, Ramalingam noyie kendo ka en jahigni piero ariyo gi abich. Nokendo nyar nyamin mare ma iluongo ni Unnamulai, manyinge Thanakodi. Dichuo gi chiege duto ne ok odonjore e ngima mar joot kendo ne gidonjon’go e paro mar Nyasaye. Kaluwore gi yie mar chiege Thanakodi, ngima mar keny orumo e odiechieng' achiel. Ka chiege oyie, Vallalar dhi nyime gi temo mondo oyud ngima ma ok tho. Ramalingam ne dwaro ng'eyo Nyasaye mar adier kokalo kuom ng'eyo. Kuom mano, e higa mar 1858, nowuok Chennai kendo nodhi e lamo mathoth kendo ochopo e boma moro miluongo ni Chidambaram. Kane oneno Vallalar e boma mar Chidambaram, jatend boma moro miluongo ni Karunguzhi, manyinge ni Thiruvengadam, nokwaye mondo obi odak e boma mare kod ode. Kaluwore ni ne otwe kod hera mare, Vallalar nodak e kar dak mar Thiruvengadam kuom higni abiriyo.
Nyasaye madier ni e obwongo ma ni e wiwa, kaka atom matin. Ler mar Nyasayeno rom gi ler mar chieng’ bilionde achiel. Omiyo, mondo ji ma kawaida ong’e Nyasaye ma en ler ma ni e iye, Vallalar noketo taya oko kendo ne omiye duong’ e kit ler. Ne ochako gero hekalu mar ler machiegni gi Sathya Dharmachalai e higa mar 1871. Ne omiye nying mar hekaluno, ma ne otieko bang’ dweche madirom auchiel, ni ‘Kanisa mar Rieko’. Ne ogero hekalu e taon moro miluongo ni Vadalur ne Nyasaye ma odak e kido mar ler kaka rieko maduong’ ma ni e obwongo wa. Nyasaye madier en ng’eyo ma ni e wiwa, kendo ne joma ok nyal winjo tiend wachno, ne ogero hekalu e piny, ne owango taya e hekaluno, kendo nonyisogi ni gipar ni tayano en Nyasaye kendo gilam. Ka waketo paro magwa e yo ma kamano, wabiro yudo Nyasaye ma en rieko ma ni e wiwa.
E odiechieng' mar Tich Ariyo okinyi saa aboro, ne oting'o bendera e nyim ot miluongo ni Siddhi Valakam e boma mar Mettukuppam kendo ne omiyo oganda mane ochokore lendo mabor. Lendono iluongo ni ‘puonj maduong’ ahinya’. Lendoni tayo dhano mondo obed gi mor kinde duto. Odwoko penjo mang’eny ma wuok e lwete. Lendono wuoyo kuom ketho yie marwa ma ok adier. Owacho ni yo madier en ng’eyo kendo ng’eyo adier mar piny kaka en. Ok mana mano kende. Vallalar owuon osepenjo penjo mang’eny ma pok waparo kendo odwokogi. Penjogo gin kaka luwogi:.
Nyasaye en ang’o? Nyasaye ni kanye? Be Nyasaye en achiel kata gin mathoth? Ang’o momiyo onego walam Nyasaye? Ang’o ma biro timore ka ok walamo Nyasaye? Be nitie gimoro ma iluongo ni polo? Ere kaka onego walam Nyasaye? Be Nyasaye en achiel kata gin mathoth? Bende Nyasaye nigi lwete kod tiende? Be wanyalo timo gimoro ne Nyasaye? Ang’o ma yo mayot moloyo mar yudo Nyasaye? Nyasaye ni kanye e piny? En kido mane ma en kido ma ok tho? Ere kaka wanyalo loko rieko marwa obed rieko mar adier? Ere kaka inyalo penjo penjo kendo yudo dwoko mag penjogo? Ang’o ma oumo adiera kuomwa? Be wanyalo yudo gimoro kuom Nyasaye ka ok watiyo? Be dini nigi kony e ng’eyo Nyasaye mar adier?
Gima ne otimore bang’ ka oseting’o bendera ne en, e dwe mar Karthigai, e odiechieng’ mar nyasi mar ng’iyo ler, ne okawo taya mar deepa ma ne wang’o kinde duto e odgi kendo nokete e nyim . ot maduong’. E odiechieng’ mar 19 dwe mar Thai e higa mar 1874, ma en dwe mar achiel, e odiechieng’ mar sulwe mar Poosam ma iwuoyoe e weche mag somo mar piny India, Vallalar nene ogwedho ji duto. Vallalar ne odonjo e ot maduong’no saa auchiel otieno. Kaka ne odwaro, jopuonjrene madongo, Kalpattu Aiya kod Thozhuvur Velayudham, ne oloro dhoot mar ot ma ne olor kowuok oko.
Chakre odiechieng’no, Vallalar ok oneno kaka kido ne wang’wa mar ringruok, to osebedo ler mar Nyasaye mar loso rieko. Kaka wang’wa ma nenore ok nigi teko mar neno ringruok mar rieko, ok ginyal neno Ruoth marwa, ma nitie kinde duto kendo kuonde duto. Kaka ringruok mar rieko okalo bor mar yamo ma wang’ dhano neno, wang’wa ok nyal neno. Vallalar, kaka nong’eyo, mokwongo noloko ringre dhano obed ringruok maler, bang’e oloko ringruok mar dwol miluongo ni Om, kae to oloko ringruok mar rieko ma nyaka chieng’, kendo kinde duto en gi wan kendo omiyowa ng’uono mare.