Валлалар историй: колымашым сеҥыше айдемын историйже.
Валлаларын историйжым молан лудаш кӱлеш? Колымашым сеҥыше айдемын чын историйже. Айдемылан колыде илаш корным почшо чын ученый. Айдеме капым колыдымо капыш савырыше наукым почшо. Айдеме капым шинчымаш капыш савырыше. Колымаш деч посна илаш корным ончыктышо. Тудо, кӧ Юмын пӱртӱс чынжым шижын да мыланна каласен, могай Юмын колыдымо формыжо да кушто Тудо. Тудо, кӧ чыла суеверийым кораҥден да мемнан шинчымашна дене чылажымат йодышлан шынден да чын шинчымашым налын.
Чын шанчызе лӱм: Рамалингам Лишыл еҥже-влакын лӱмышт дене тудым лӱмдат: Валлалар. Шочмо ий: 1823 ий Капым волгыдо капыш савырныме ий: 1874 ий Шочмо верже: Индий, Чидамбарам, Марудур. Сеҥымаш: Тудо, кӧ пален налын: айдеме тыгак Юмын состоянийышкыже шуын кертеш да колен ок керт, да тиде состоянийыш шуын. Индийыште, Тамилнаду штатыште, Чидамбарам ола деч витле километр северне верланыше Марудхур олаште, Рамалингам псевдоним Валлалар 1823 ий 5 октябрьыште, шуматкечын, 17 шагатат 54 минутлан шочын.Валлаларын ачажын лӱмжӧ Рамая, а аважын лӱмжӧ — Чиннаммай. Рамая ача Марудхур бухгалтер да йоча-влакым туныктышо туныктышо лийын. Чиннаммай ава суртым ончен, икшывыже-влакым ончен куштен. Валлаларын ачаже Рамайя шочмо деч вара визымше тылзыште колен. Чиннаммай ава, икшывыже-влакын шинчымашыштым да ончыкылыкыштым шотыш налын, Индийысе Ченнаи олашке каен. Валлаларын кугурак шольыжо Сабапати Канчипурам гыч профессор Сабапати деч тунемын. Тудо эпический дискурсышто мастар лийын. Дискурсыш коштын налме оксажым тудо шке ешыжым ашнаш кучылтын. Сабапати шкеже изирак шольыжым Рамалингам туныктен. Варажым тудо тудым шкеж дене пырля тунемме туныктышо деке, Канчипурам профессор Сабапати деке, тунемаш колтен.
Ченнайыш пӧртылшӧ Рамалингам Кандасами храмыш чӱчкыдын миен коштын. Тудо Кандакоттамыште Муруганлан кумалаш куанен. Самырык годсекак Господь нерген мурым возен да мурен. Рамалингам, школыш коштын огыл да мӧҥгыштӧ шинчен огыл, кугурак шольыжо Сабапати вурсен. Но Рамалингам кугурак шольыжым колыштын огыл. Сандене Сабапати шке пелашыжлан Папати Аммаллан Рамалингамлан кочкышым пуымо деч кораҥаш пеҥгыдын кӱштен. Рамалингам, шерге кугурак шольыжын йодмыж дене келшен, мӧҥгыштӧ кодаш да тунемаш сӧрен. Рамалингам пӧртын ӱлыл пӧлемыштыже кодын. Кочмо жап деч посна тудо моло жапыште пӧлемыште лийын да Юмылан кумалме пашаште чолга лийын. Ик кечын пырдыжыште улшо зеркалыште тудо моткоч куанен, муро-влакым мурен, Юмо тудлан койын манын ӱшанен.
Кугурак шольыжо, Сабапати, мифологий дене лекцийым лудын коштшо, тазалыкше начарлан кӧра келшыме лекцийышкыже миен кертын огыл. Сандене тудо изирак шольыж деч Рамалингамым лекций эртыме верыш каяш да толын кертдымыжым тӧрлаш манын, икмыняр мурым мураш йодын. Тидын дене келшышын, Рамалингам тушко каен. Тиде кечын Сабапатийын лекцийжым колышташ шуко еҥ погынен ыле. Рамалингам кугурак шольыжын ойлымыж почеш икмыняр мурым мурен. Тидын деч вара тушко погынышо калык кужу жап пеҥгыдын йодын: тудо духовный лекцийым лудеш. Тыге Рамалингам тыгак келшен. Лекций кастене лие. Чыланат ӧрыныт да ӧрыныт. Тиде тудын икымше лекцийже лийын. Тудо тунам ныл ияш лийын.
Рамалингам латкок ияш годым Тирувоттриюрыште кумалмашым тӱҥалын. Тудо шке илыме верже гыч кажне кечын Тирувоттриюр марте йолын коштын. Шукын пеҥгыдемдымышт почеш, Рамалингам коло шым ияш улмыж годым ешым чумыраш келшен. Тудо шке шӱжарже Уннамулайын ӱдыржым, Танакоди, марлан налын. Вате-марий коктынат еш илышыш ушнен огытыл да Юмо нерген шонымашыш шыҥдаралтыныт. Пелашыже Танакоди келшымаш дене мужыраҥме илыш ик кечыште пыта. Ватыжын келшымыж дене Валлалар колыдымо илышыш шуаш тыршымыжым умбакыже шуя. Рамалингам чын Юмым шинчымаш гоч палаш шонен. Сандене 1858 ийыште тудо Ченнай гыч лектын да шуко храмыште лийын да Чидамбарам лӱман олашке миен шуын. Чидамбарамыште Валлаларым ужын, Карунгужи лӱман оласе администратор, Тирувенгадам лӱман, тудым шке олашке да пӧртышкыжӧ илаш толаш йодын. Йӧратымашыж дене кылдалтын, Валлалар ныл ий Тирувенгадам резиденцийыште илен.
Чын Юмо мемнан вуйыштына мыйын кӧргыштӧ, изи атом семын верланен. Тиде Юмын волгыдыжо миллиард кечын волгыдыж дене тӧр. Сандене тыглай калык мемнан кӧргыштӧ волгыдо Юмым умылаш манын, Валлалар тышке лампым вераҥден да тудым волгыдо сын дене моктен. Тудо 1871 ийыште Сатья Дхармачалай воктене волгыдо храмым чоҥаш тӱҥалын. Иктаж пел ий жапыште чоҥен пытарыме храмым «Уш-акыл каҥаш» манын лӱмден. Тудо мемнан мыйын кугу шинчымаш семын волгыдо формышто илыше Юмылан Вадалур олаште храмым чоҥен. Чын Юмо – мемнан вуйыштына шинчымаш, а тудым умылен кертдыме-влаклан тудо мландӱмбалне храмым чоҥен, тиде храмыште лампым чӱктен, тиде лампым Юмо семын шотлаш да тудлан кумалме нерген каласен. Кунам ме шке шонымашнам тыге чумырена, ме вуйыштына шинчымаш улшо Юмым шижына.
Вӱргечын эрдене кандаш шагатлан Меттукуппам олаште Сиддхи Валакам лӱман зданий ончылно флагым нӧлталын да погынышо калыклан кужу проповедьым ойлен. Тиде проповедьым «огромный туныктымаш» маныт. Тиде проповедь айдемым эре пиалан лияш виктарен шога. Тудо кидыште лекше шуко йодышлан вашмутым пуа. Проповедь мемнан суеверийнам пудыртымо нерген. Тудо ойла: чын корно — пӱртӱсын чынжым туге палаш да шижаш. Тиде веле огыл. Валлалар шкежат шуко йодышым пуэн, кудыж нерген ме шонен огынал да вашештен огынал. Тиде йодыш-влак тыгай улыт:.
Мо тыгай Юмо? Юмо кушто? Юмо икте але шуко? Юмылан молан кумалаш кӱлеш? Юмылан огына кумал гын, мо лиеш? Пылпомыш манме уло мо? Юмылан кузе кумалаш кӱлеш? Юмо икте але шуко? Юмын кид-йолжо уло мо? Юмылан иктаж-мом ыштен кертына мо? Юмым муаш эн куштылго йӧн могай? Пӱртӱсыштӧ Юмо кушто? Могай формыжо колыдымо формо? Кузе ме шке шинчымашнам чын шинчымашыш савырена? Кузе те йодышым пуэда да нунылан вашмутым налыда? Мо мемнан деч чыным шылта? Паша деч посна Юмо деч иктаж-мом налын кертына мо? Чын Юмым палаш религий пайдале мо?
Флагым нӧлталме деч вара вес событий лийын, тамил тылзыште Картигай, пайрем кечын, волгыдым палемдыме, тудо шке пӧлемыштыже эре йӱлышӧ дипа лампым налын да тудым ончыко шынден пӧрт. 1874 ийыште тай тылзын 19-ше кечынже, вес семынже, январьыште, индийысе астрономийыште палемдыме Поосам шӱдыр кечын, Валлалар чылаштымат суапландарен. Валлалар йӱдым пӧрт пӧлемыш пурен. Тудын кумылжо почеш, тудын кӱлешан тунемшыже-влак, Калпатту Айя ден Тхожувур Велайудхам, петыралтше пӧлемын омсажым ӧрдыж гыч петыреныт.
Тиде кече гыч Валлалар мемнан шинчалан формо семын огыл, а шинчымашым ыштыме шотышто Юмын волгыдо лийын. Мемнан кап шинчана шинчымашын капшым ужаш вийже уке гын, нуно эре да чыла вере улшо Господьнам ужын огыт керт. Шинчымаш кап айдеме шинчалан ужмо спектрын толкын кужытшо деч ӧрдыжтӧ улмылан кӧра мемнан шинчана тудым ужын ок керт. Валлалар, кузе пален, ончыч шке айдеме капшым яндар капыш савырен, вара Ом манме йӱк капыш, вара курымашлык шинчымаш капыш, да тудо эре мемнан дене пырля да шке порылыкшым пӧлекла.